Planując ciążę myślimy o urodzeniu zdrowego dziecka i uniknięciu ewentualnych komplikacji. A co jeżeli pojawiają się problemy z poczęciem lub donoszeniem ciąży? Zacznijmy starania od zmiany sposobu odżywiania połączonego z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, aktywności fizycznej i rzuceniu nałogów. Oto te i inne czynniki, które mogą wpłynąć na poczęcie zdrowego dziecka, donoszenie ciąży i szczęśliwy poród.
Wiek
Wiek ma istotny wpływ na przebieg ciąży i rozwój dziecka. Powikłane mogą być ciąże zarówno u młodocianych rodziców jak i tych rodziców, którzy są w zaawansowanym wieku. Prawidłowa opieka medyczna podczas ciąży może większość zagrożeń związanych z wiekiem wyeliminować lub zmniejszyć, ale nie wszystkie.
Przy bardzo młodym wieku ciężarnych, częściej pojawiają się poronienia, porody przedwczesne, czy niska masa urodzeniowa noworodka. Jest to związane z nieprawidłowym odżywianiem, niską odporności na stres, czy niekorzystaniem z opieki lekarskiej podczas ciąży.
Przy zaawansowanym wieku kobiet częściej mamy do czynienia z zaburzeniami płodności, poronieniami, wadami rozwojowymi u dzieci, cukrzycą, czy nadciśnieniem. Częściej występują też choroby genetyczne jak zespół Downa.
Optymalny wiek na urodzenie dziecka to 25-30 lat.
Masa ciała
Nie dobrze jest, kiedy masa ciała rodziców jest albo za duża, albo za mała. Płodność jest wówczas zmniejszona, a powikłania ciąży występują częściej.
Jeżeli u kobiety występuje niedowaga (BMI < 20 kg/m²) mogą pojawić się trudności związane z nieregularnością cyklu miesiączkowego i owulacją. Należy unormować wagę ciała, ponieważ ma ona istotny wpływ na wagę urodzeniową dziecka i jego stan ogólny po porodzie. Można to osiągnąć rezygnując ze zbyt forsownych ćwiczeń fizycznych, restrykcyjnej diety, przyjmowania środków psychoaktywnych, lub jeśli istnieją to wyleczyć zaburzenia żywienia.
Jeżeli występuje nadwaga (BMI > 25 kg/ m²) i otyłość – zaleca się obniżenie masy ciała w ciągu pół roku najpierw o 10%, następnie wyrównując ją do 20-25 kg/m² przed poczęciem. Dokonać tego można stosując ćwiczenia fizyczne i odpowiednią dietę. Zwiększy to szansę na zajście w ciążę i urodzenie zdrowego dziecka, a także pozwoli uniknąć cukrzycy ciężarnych, kamicy żółciowej lub komplikacji okołoporodowych. Ważne jest, aby modyfikacji wagi nie dokonywać podczas ciąży. Przybieranie na wadze w czasie ciąży jest konieczne dla uzyskania przez dziecko optymalnej wagi przy porodzie.
Dieta
Dieta kobiet spodziewających się dziecka powinna być urozmaicona, wartościowa i dobrze zbilansowana. Ilość spożywanych kalorii zależy od aktywności kobiety w ciągu dnia i średnio wynosi ok. 2200 kcal/dobę. Należy zrezygnować z żywności wysoko przetworzonej; zawierającej tłuszcze oraz izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych (tłuszcze te występują w margarynach twardych, tłuszczach piekarniczych, żywności fast-food, wyrobach cukierniczych, czekoladowych, krakersach); dużych ilości cukru i węglowodanów prostych (produktów z białej mąki, z niską zawartością błonnika, słodyczy, ciast, napojów słodzonych); nadmiar białka pochodzącego z produktów zwierzęcych; alkoholu. Zarówno przed ciążą jak i w czasie jej trwania powinno ograniczyć się ryby morskie (np. tuńczyk) zawierające w nadmiarze metale ciężkie i ich związki, np metylek rtęci. Ze względu na możliwość zakażenia bakteryjnego salmonellą, czy listerią nie powinno się spożywać niepasteryzowanego mleka, miękkich serów, surowych jaj, niedostatecznie upieczonego lub niedogotowanego mięsa, produktów garmażeryjnych. Ponadto wszystkie spożywane owoce i warzywa przed zjedzeniem należy dokładnie umyć. Nie zaleca się także pić zbyt dużych ilości kawy.
Unikanie powyższych produktów nie oznacza bynajmniej restrykcyjnej diety. Niedożywienie przed ciążą oraz zbyt mały przyrost masy ciała w czasie jej trwania mogą powodować zaburzenia wagi u noworodka (hipotrofia). Dzieci te w wieku dorosłym częściej chorują na cukrzycę typu II, nadciśnienie tętnicze, chorobę wieńcową czy otyłość.
Więc jakie produkty spożywać? Takie które zawierają białka pochodzące z produktów roślinnych, węglowodany złożone, witaminy typu B, E, minerały: cynk, magnez, selen i żelazo (np: mięsa, ryby, jaja, warzywa zielone) oraz witaminę C (warzywa, owoce), która ułatwia przyswajanie żelaza. Ze względu na profilaktykę wad cewy nerwowej zalecana jest suplementacja kwasu foliowego oraz zwiększone spożycie produktów będących źródłem folianów: warzyw liściastych, brokułów, kalafiora, orzechów, nasion i owoców. Ważne jest też spożywanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i -6. Kwasy tłuszczowe omega-6 występują w olejach roślinnych, z kolei omega-3 w rybach, owocach morza, orzechach.
Suplementacja witaminowa
Przed poczęciem dziecka skonsultuj się z lekarzem w celu dobrania preparatów witaminowych. Szczególnie istotne dla rozwoju twojego dziecka są: kwas foliowy i wit. D.
Kwas foliowy spożywaj w ilości 0,4 mg dziennie. Zacznij co najmniej na dwa miesiące przed planowanym poczęciem dziecka. Kontynuuj suplementację przez pierwsze trzy miesiące ciąży. Jest to profilaktyka, która zmniejsza o ok. 75% ryzyko powstania wrodzonych wad u dzieci, w tym m.in. rdzenia kręgowego, serca, układu moczowego, kończyn, podniebienia i żołądka.
Kobiety chorujące na cukrzyce, przyjmujące leki przeciwpadaczkowe oraz te, które urodziły dziecko z wadą cewy nerwowej powinny przyjmować zwiększoną dawkę kwasu foliowego (do 5 mg).
Przed poczęciem zbadaj poziom witaminy D, aby uniknąć problemów z krzywicą lub drgawkami u dziecka. W razie potrzeby lekarz zaleci wzbogacenie diety lub suplementację.
Alkohol
Nie pij go! Rezultatem picia alkoholu podczas ciąży może być tzw. płodowy zespół alkoholowy (FAS). Ponadto alkohol wpływa niekorzystnie na płodność zarówno kobiet, jak i mężczyzn poprzez zmiany w komórkach rozrodczych i zaburzenia zachowania. Badania wykazują, że codzienne picie choćby wina czy piwa może zmniejszyć stężenie testosteronu i liczbę plemników, a także przyczynia się do zwiększenia liczby uszkodzonych plemników. Picie alkoholu przez mamę uszkadza komórki nerwowe, zwiększa ryzyko poronienia oraz zwiększa ryzyko zaburzeń hormonalnych, skutkujących zaburzeniami owulacji i miesiączkowania.
Palenie papierosów
Zarówno czynne, jak i bierne palenie tytoniu zmniejsza płodność i zmniejsza szansę na urodzenie w terminie zdrowego dziecka, zwiększa również ryzyko poronienia. Stanowi przyczynę niskiej wagi urodzeniowej dzieci, ma wpływ na zaburzenia rozwoju u noworodków i dzieci w późniejszym wieku. Dzieci matek palących częściej zapadają na choroby alergiczne. Palenie przez tatę z kolei obniża jakość plemników i zwiększa ryzyko wystąpienia wad u nienarodzonego dziecka.
Narkotyki
Działanie środków psychoaktywnych (w tym również marihuany) na ciążę:
- zmniejszają płodność zarówno kobiet, jak i mężczyzn
- przyczyniają się do poronień
- zwiększają ryzyko wewnątrzmacicznego zgonu dziecka
- działają teratogennie na płód (powodując wady rozwojowe)
- zmniejszają ilość krwi matki, jaka dociera do łożyska, co może prowadzić do niedotlenienia płodu
- mogą powodować również uzależnienie dziecka
- zaburzony zostaje transport składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego rozwoju dziecka
- zwiększają ryzyko przedwczesnego porodu
- powodują małą urodzeniową masę ciała dziecka (i wady wrodzone).
Noworodek, któremu brakowało tlenu w łonie matki, wykazuje wiele cech charakterystycznych dla zespołu niedotlenienia – zaburzenia snu, słabe napięcie mięśniowe, zaburzenia koncentracji uwagi, drżenie i pobudliwość.
Ponadto mogą wystąpić inne zaburzenia u noworodka matki zażywającej narkotyki, w zależności od rodzaju przyjmowanego narkotyku:
- po opioidach: zaburzenia oddychania, napady drgawkowe, rozszczepienie podniebienia, SIDS, ryzyko zakażenia wirusem HIV i infekcjami bakteryjnymi, śmierć okołoporodowa;
- po marihuanie : w późniejszym życiu wykazują trudności w skupieniu uwagi, zaburzenia rozwoju poznawczego, zaburzenia pamięci i kojarzenia werbalnego; może powodować uszkodzenia genów, co uprawdopodabnia wady wrodzone, nowotwory, choroby wzroku i symptomy odwykowe u dziecka.;
- po amfetaminie: ryzyko uszkodzenia serca i układu żółciowego u płodu; narkotyk zwęża naczynia krwionośne, co może prowadzić do zbyt wczesnego odklejenia łożyska, zahamowania wewnątrzmacicznego wzrostu płodu, zapalenia błon płodowych, a także obumarcia płodu; dzieci matek przyjmujących w ciąży amfetaminę są mniejsze, mniej ważą, są mniej odporne, bardziej narażone na choroby układu krążenia i innych ważnych organów; może wystąpić rozszczepienie podniebienia.
- po kokainie: poronienia; poprzez ekstremalne zwężanie naczyń krwionośnych macicy i łożyska, hamuje rozwój dziecka i upośledza dostarczanie tlenu i substancji odżywczych do krwiobiegu płodu. W zaawansowanej ciąży: powoduje wzrost ciśnienia krwi i atak serca u matki; może spowodować przedwczesny poród oraz urodzenie martwego dziecka; nadciśnienie i napady drgawkowe u matki; u dziecka: drażliwość, biegunki, płaczliwość, niedobór masy ciała, zaburzenia rozwoju motorycznego i wady wrodzone – serca, nerek, twarzy; SIDS;
Środowisko
Zagrożenia płynące ze środowiska można podzielić na :
- chemiczne (np. ołów, pestycydy, dioksyny, polichlorodwufenyle (PCB), gazy anestetyczne, chemikalia, rozpuszczalniki organiczne) – kobiety pracujące w szkodliwych warunkach powinny być podczas ciąży szczególnie monitorowane w kierunku zagrożenia porodem przedwczesnym, nadciśnieniem tętniczym i niską masą urodzeniową dziecka.
- fizyczne (obciążająca praca w pozycji stojącej lub innej przymusowej, połączona z wysiłkiem fizycznym może stwarzać zagrożenie porodem przedwczesnym)
- biologiczne (promieniowanie jonizujące – nie jest znana dawka progowa promieniowania jonizującego, dlatego należy rozważyć badanie innymi metodami np. ultrasonografia lub rezonans magnetyczny; badania z użyciem izotopów promieniotwórczych należy odłożyć na czas ciąży.
- mechaniczne
- psychospołeczny (status społeczny i styl życia rodziny, w tym odżywianie, przestrzeganie higieny, używki, wzorce zachowań, podatność na choroby, dostępność opieki medycznej itp; obciążająca emocjonalnie praca)
Bakterie i wirusy
Bakterią negatywnie oddziałującą na płodność kobiety i mężczyzny jest Chlamydia trachomatis. Powoduje ona również choroby u noworodka, który zaraża się w trakcie porodu od chorej mamy: zapalenie gałki ocznej, spojówek lub zapalenie płuc.
Wirusy i bakterie zagrażające zdrowiu dziecka przebyte w okresie ciąży to: różyczka, toksoplazmoza, ospa wietrzna, cytomegalia, wirus opryszczki, wirus zapalenia wątroby grupy B i wirus HIV, kiła, rzeżączka, krztusiec.
Przed zajściem w ciążę rekomendowane jest zrobienie badań przesiewowych w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową, by je leczyć przed zapłodnieniem i odpowiednio postępować podczas ciąży. Dotyczy to w szczególności zakażeń: wirusem zapalenia wątroby typu B, wirusem HIV, chlamydiami, kiłą, rzeżączką, wirusem opryszczki. Zakażenie pochodzące od rodziców może prowadzić do niedokrwiennej encefalopatii, drgawek, zapalenia płuc, a nawet śmierci noworodka.
A jak zmniejszyć ryzyko zakażenia toksoplazmozą i wirusem cytomegalii?
- nie karmić kotów surowym lub niedogotowanym mięsem,
- nie dotykać kału kociego,
- używać rękawiczek podczas prac ogrodowych
- często myć ręce i przestrzegać ścisłe zasady higieny.
Przyszłym mamom, aby zminimalizować ryzyko zakażeń dziecka w ich łonie i po urodzeniu, zaleca się zrobienie szczepień ochronnych zanim zaplanują ciążę. Należy je wykonać co najmniej miesiąc przed zapłodnieniem. Do rekomendowanych szczepionek należą przeciwko: różyczce, ospie wiecznej, grypie lub pałeczce krztuśca.
Choroby w rodzinie
Stan zdrowia przyszłych rodziców przed planowanym poczęciem dziecka w pewnym stopniu wpływa na prawidłowy proces zapłodnienia, zagnieżdżenia zarodka w macicy, przebiegu ciąży, rozwoju zarodka i płodu. Szanse na urodzenie zdrowego dziecka a wcześniej sama płodność zależy od współistniejących chorób rodziców, przyjmowanych leków, pokrewieństwa rodziców, chorób w rodzinie, zwłaszcza genetycznie uwarunkowanych. Takie choroby jak np. fenyloketonuria, wady wrodzone cewy nerwowej, zespół łamliwego chromosomu X, choroby Tay Sachca, mukowiscydoza mogą przyczynić się do problemów zdrowotnych w następnych pokoleniach. Ponadto na zdrowie prokreacyjne mogą wpływać choroby rodziców, jak: cukrzyca, padaczka, trombofilia, choroby psychiczne, nadciśnienie tętnicze, choroby tarczycy, serca, autoimmunologiczne, rak szyjki macicy.
Biorąc pod uwagę powyższe, w okresie planowania ciąży należy dokonać analizy stanu zdrowia obojga rodziców, przyjmowanych przez nich leków, przebytych operacji. Ważne są ich obciążenia rodzinne oraz przeszłość związana z prokreacją, zwłaszcza jeśli zdarzały się poronienia. Ta analiza pomoże podjąć decyzję dotyczącą postępowania medycznego, zmian w leczeniu, by zmniejszyć wpływ przewlekłych chorób, przyjmowanych leków czy obciążeń genetycznych na szansę poczęcia i urodzenia zdrowego dziecka.
Zaleca się również leczenie dentystyczne przed planowaną ciążą.
Leki
Planując ciążę należy zwrócić szczególną uwagę na przyjmowane leki, preparaty witaminowe i parafarmaceutyki. Niektóre z nich mogą negatywnie wpływać na rozwój płodu lub powodować zaburzenia w przebiegu ciąży. Zastosowanie ich w okresie tworzenia się narządów, czyli w fazie organogenezy, która trwa od drugiego do ósmego tygodnia od poczęcia wywołuje wady rozwojowe u dziecka (działanie teratogenne). Dlatego zaleca się skonsultować każdy z przyjmowanych leków, także te dostępne bez recepty, ze swoim lekarzem ginekologiem.
W przypadku przewlekłej choroby, należy niezwłocznie poinformować lekarza, że planowana jest ciąża. Lekarz powinien pomóc w ustabilizowaniu choroby oraz w ten sposób dostosować dawkowanie bądź rodzaj lekarstw, żeby zmniejszyć do minimum ryzyko niekorzystnego wpływu tych leków na płód.
Niektóre lekarstwa wykazują działanie teratogenne, np.
- przyjmowanie w nadmiarze witaminy A. Pochodne witaminy A stosowane w leczeniu trądziku (Isotretinoin) i łuszczycy (Etretinate, Acitretin) mogą spowodować wady rozwojowe, poronienia i zaburzenia rozwoju umysłowego u dziecka. Nie powinno się stosować ich w okresie przed planowanym poczęciem i podczas ciąży.
- w przypadku stosowania chemioterapeutyków w leczeniu nowotworów w pierwszym trymestrze ciąży możemy spodziewać się małej urodzeniowej masy ciała u dziecka. Zwykle efekt ratujący życie matki przewyższa ryzyko związane z możliwym oddziaływaniem na płód.
- szkodliwy wpływ mają leki stosowane w leczeniu drgawek w padaczce,
- doustne leki zmniejszające krzepliwość krwi,
- niektóre leki stosowane w nadczynności tarczycy.
- hormony płciowe męskie i żeńskie oraz niektóre syntetyczne leki hormonalne.
Tetracykliny (wśród antybiotyków) wykazują niewielkiego stopnia szkodliwe oddziaływanie na płód. Aminoglikozydy mogą uszkadzać słuch, a sulfonamidy prowadzić do zwiększenia poziomu bilirubiny we krwi.
Niezalecane są: żadne leki, preparaty wielowitaminowe, witaminy, preparaty odchudzające, leki dostępne bez recepty i zioła, jeżeli nie skonsultuje się przyjmowania ich z ginekologiem, lekarzem rodzinnym lub specjalistą, poinformowanych o planowanej ciąży. Problem związany z potencjalnym niekorzystnym wpływem leku zastosowanego przed poczęciem dziecka lub we wczesnym okresie ciąży powinien być omawiany indywidualnie. W przypadku niektórych chorób (cukrzyca, padaczka, choroby psychiczne i wiele innych schorzeń) ryzyko samej choroby, nieleczonej lub leczonej niewłaściwie, przewyższa wielokrotnie ryzyko związane z leczeniem. Porada prekoncepcyjna jest w tych przypadkach niezbędna. Wszelkie zmiany dawek leków możliwe są wyłącznie po porozumieniu z lekarzem. Zaleca się też dokładne czytanie ulotek dołączonych do leków oraz pozostałych preparatów.
„Kierunek dziecko” , „Opieka prekoncepcyjna”, B.Chazan, E.Prokop
http://www.forumginekologiczne.pl/artykul/odzywianie-a-plodnosc/19653.html
http://www.poradnikzdrowie.pl/ciaza-i-macierzynstwo/przed-ciaza/Jakie-sa-skutki-palenia-papierosow-w-ciazy_33532.html
https://portal.abczdrowie.pl/narkotyki-w-ciaz
http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/choroby-zakazne/chlamydie-trzy-gatunki-rozne-choroby_36762.html
http://smykuj.pl/planowanie-ciazy-a-leki